Działalność rolnicza, w dzisiejszym rozumieniu tego określenia, od swoich początków podlega procesom rozwojowym i unowocześnianiu. Począwszy od stosowania coraz bardziej wygodnych i efektywnych narzędzi, poprzez rozszerzanie palety roślin uprawnych, po GMO w obecnych czasach.
Najbardziej widoczny i spektakularny jest rozwój techniczny. Porównując proste narzędzia do uprawy roli, z nowoczesnymi agregatami uprawowymi, nierzadko sterowanymi z wykorzystaniem technologii satelitarnej, trudno sobie dziś wyobrazić, że zaczęło się od tak prostych narzędzi. W parze z techniką rozwijała się również technologia. Zmianom i unowocześnieniu poddane zostały technologie zarówno uprawy, jak i chowu zwierząt. Uzyskiwane obecnie wydajności z hektara, czy przyrosty dobowe w chlewni, nie wspominając o drobiarstwie, w porównaniu z początkami działalności sprzed wieków, dzieli przepaść. Wkład w unowocześnianie działalności rolniczej wniósł również przemysł chemiczny. Trudno sobie dziś wyobrazić wysokowydajne uprawy bez wspomagania nawozami mineralnymi i środkami ochrony roślin. Nie bez znaczenia pozostaje również ogromny postęp biologiczny. Poprzez odpowiedni dobór do krzyżowania i prowadzenie planowej selekcji, udało się wyhodować rasy i odmiany o pożądanych cechach. W obecnych czasach przeciętnemu „zjadaczowi chleba”, trudno sobie wyobrazić, że można jeszcze coś unowocześnić. A jednak …
Rosnące oczekiwania i zapotrzebowania rynku, wymuszają na producentach rolnych, przetwórcach produktów rolnych, firmach obsługi rolnictwa i instytucjach naukowych podejmowania wysiłków wymyślania „czegoś innego”. Rodzi to konieczność poszukiwania rozwiązań technicznych i technologicznych, których celem jest wytworzenie nowego lub udoskonalonego produktu. Ogromny wysiłek konieczny jest również w opracowaniu metod wytwarzania, pozwalających na uzyskanie coraz wyższej jakości, przy minimalizowaniu kosztów wytwarzania, nie zapominając oczywiście o konieczności dbania o środowisko. Innym kierunkiem działań jest opracowanie coraz bardziej innowacyjnych strategii marketingowych, mających na celu dotarcie do jak najszerszej grupy konsumentów. Wszystkie powstałe w wyniku tych działań rozwiązania, można uznać za innowacje. Te z kolei można klasyfikować na wiele sposobów. Pojawiają się innowacje wprowadzające nowe produkty, produkty wytworzone w nowych, niestosowanych dotychczas technologiach, a także produkty charakteryzujące się niespotykaną dotychczas jakością. Z drugiej strony innowacja, to każda wprowadzona zmiana, która coś ulepsza, daje nową jakość lub pozwala stworzyć nowy produkt, bądź usługę. Innowacją może być wprowadzenie nowej metody produkcji, otwarcie nowego rynku zbytu, zdobycie nowego źródła surowców, jak również wprowadzenie nowego sposobu organizacji pracy czy nowej metody marketingowej, która pozwoli na zwiększenie przychodów ze sprzedaży. Tak więc innowacyjność można rozpatrywać w bardzo szerokiej skali, zarówno globalnej, jak i mikro – na poziomie gospodarstwa rolnego.
Innowacyjność, zwłaszcza w skali mikro, nie jest pozostawiona bez wsparcia. Od 2015 roku w Polsce istnieje Sieć na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR), w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW). Podstawowa struktura SIR obejmuje Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, współpracujące z zainteresowanymi podmiotami. Działania SIR pozwalają na udzielanie pomocy merytorycznej i współpracę z każdym zaangażowanym w rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich podmiotem. Zadaniem sieci jest łączenie grup zadaniowych i operacyjnych, realizujących zagadnienia związane z aktywizacją potencjalnych partnerów oraz współpraca na rzecz innowacji w rolnictwie.
Ważne dla rozwoju innowacji w rolnictwie jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, dzięki któremu podejmowane działania rozwojowe mogą uzyskać dofinansowanie. „W ramach PROW realizowane jest działanie „Współpraca”, które daje możliwość opracowania i wprowadzenia do realizacji innowacji w rolnictwie. Wsparcie w ramach tego działania dotyczy tworzenia i funkcjonowania grup operacyjnych na rzecz innowacji (EPI) oraz realizacji przez te grupy projektów, których przedmiotem jest opracowanie i wdrożenie nowego lub znacznie udoskonalonego produktu, objętego załącznikiem I do Traktatu o funkcjonowaniu UE, lub nowych lub znacznie udoskonalonych technologii, lub metod organizacji, lub metod marketingu dotyczących produkcji, przetwarzania, lub wprowadzania do obrotu produktów rolnych objętych ww. załącznikiem I. Możliwe jest także realizowanie operacji z zakresu tworzenia lub rozwoju krótkich łańcuchów dostaw, lub rynków lokalnych, dotyczących produkcji, przetwarzania lub wprowadzania do obrotu ww. produktów”. Działanie to wspiera i zachęca do nawiązywania współpracy pomiędzy rolnikami a jednostkami naukowymi. Wynikiem takiej współpracy jest ukierunkowanie „naukowców” na działania w konkretnym kierunku, opracowywanie nowoczesnych rozwiązań problemów, które stanowią barierę rozwojową dla konkretnego gospodarstwa, grupy gospodarstw czy całej branży. Owocem tych powiązań i współpracy jest utworzenie bardzo wielu grup operacyjnych (EPI). Powstałe grupy operacyjne działają w celu rozwiązania konkretnych problemów. Zakres tematyczny jest tu ogromny, począwszy od opracowywania nowoczesnych metod uprawy, poprzez najprzeróżniejsze tematy techniczne i technologiczne, po rozwiązania problemów z dystrybucją i sprzedażą.
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Warszawie, w ramach Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich, we wrześniu 2021 r. zorganizowało I Szczyt Polskich Grup Operacyjnych EPI. Szczyt ten, który odbył się w Łodzi, był pierwszym spotkaniem, w którym wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele polskich Grup Operacyjnych EPI, a także reprezentanci: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, prywatnych podmiotów doradczych, brokerzy innowacji i doradcy wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego (https://sir.cdr.gov.pl/2021/09/22/9141/). Celem I Szczytu Polskich Grup Operacyjnych EPI było upowszechnienie rezultatów projektów Grup Operacyjnych działających w kraju, a także wymiana doświadczeń w ich realizacji. Prezentowane projekty dotyczyły opracowania i wdrożenia innowacyjnych rozwiązań w produkcji rolniczej, przetwórstwie czy dystrybucji produktów rolno-spożywczych. Poniżej kilka przykładów celów realizowanych przez prezentowane na Forum Grupy Operacyjne:
– Wdrożenie innowacyjnej technologii przetwórczej, której efektem będzie uzyskanie nasion i orzechów (pestki słonecznika, orzechy włoskie, orzechy laskowe, orzechy arachidowe,migdały), których parametry sensoryczne (smak, zapach, barwa) oraz żywnościowe ulegną poprawie w stosunku do oferty na rynku polskim, a także międzynarodowym;
– Wypracowanie innowacji w obszarze efektywności produkcji bydła opasowego przy udziale innowacyjnej mieszanki międzyplonowej Futter Nova 11 z przeznaczeniem na paszę objętościową oraz przy udziale kukurydzy, z przeznaczeniem paszowym lub jako alternatywny dochód dla gospodarstw rolnych;
– Opracowanie innowacyjnej technologii uprawy żurawiny wielkoowocowej na skalę towarową przy wykorzystaniu gleb bardzo słabych, V i VI klasy. Połączenie innowacyjnych rozwiązań budowlanych i agrotechnicznych z technologią uprawy żurawiny, stosowaną na najlepiej rozwiniętych północnoamerykańskich plantacjach ma na celu przystosowanie uprawy do polskich warunków, a przede wszystkim niedoborów wody i dużych zmian poziomu wód gruntowych;
– Uzyskanie najlepszej jakości mięsa, dzięki wprowadzonym innowacyjnym metodom chowu bydła oraz wygenerowanie rozpoznawalnych w Polsce i na świecie regionalnych produktów i półproduktów spożywczych o unikalnych, prozdrowotnych właściwościach, wytworzonych z mięsa wołowego z hodowli gospodarstw z Dolnego Śląska poprzez opracowanie i wdrożenie znacznie udoskonalonego produktu, technologii, metody organizacji;
– Opracowanie innowacyjnej technologii produkcji drobiu rzeźnego z użyciem naturalnych preparatów antybakteryjnych. Elementem technologii będzie odpowiednie zastosowanie
tych preparatów w celu uzyskania poprawy wskaźników od- chowu kurcząt brojlerów przy równoczesnej eliminacji, bądź znaczącym ograniczeniu stosowania chemioterapeutyków w produkcji drobiarskiej;
– Opracowanie i wdrożenie innowacyjnych produktów w postaci liofilizowanych owoców i warzyw, o dwa rzędy wyższym poziomie czystości mikrobiologicznej technologii produkcji tych wyrobów, która zakłada wprowadzenie w etapie dosuszania oddziaływania mikrofal, a także innowacyjnych metod organizacji produkcji jak również marketingu;
– Opracowanie i wdrożenie nowatorskiego modelu sprzedaży produktów rolnych w postaci serwisu internetowego, umożliwiającego zamówienie uprawy produktów rolnych bezpośrednio u rolnika, na konkretnym, starannie wydzielonym obszarze pola uprawnego. Realizacja projektu stworzy nowe możliwości dla rolników oraz konsumentów na obszarze całego kraju, ze szczególnym uwzględnieniem małych gospodarstw rolnych;
– Opracowanie i wdrożenie innowacyjnego produktu – octu owocowego oraz innowacyjnej technologii produkcji octu owocowego z wykorzystaniem lokalnych szczepów mikroorganizmów, umożliwiającej otrzymanie bioróżnorodnego produktu o potencjalnych walorach prozdrowotnych oraz wytworzenie innowacyjnego produktu pozbawionego chemicznych konserwantów, a zawierającego jedynie naturalne metabolity drobnoustrojów;
– Opracowanie i wdrożenie innowacji w zakresie technologii uprawy, przetwórstwa i wprowadzenia do obrotu innowacyjnych produktów z pierwotnych form pszenic okrągłoziarnowej i perskiej o podwyższonej wartości odżywczej;
– Poprawa wykorzystania potencjału produkcyjnego pastwisk przez usprawnienie procesów decyzyjnych w chowie bydła. Efektem prowadzenia monitoringu będzie prognozowanie ilości dostępnej paszy i szacowanie dynamiki przyrostu masy roślinnej w celu precyzyjnego zarządzania stadem, ułatwienie planowania produkcji i uzyskanie dobrej jakości paszy. Zastosowanie innowacyjnych technologii szacowania i monitoringu plonu z wykorzystaniem dronów oraz przygotowanie aplikacji komputerowej;
– Opracowanie i wdrożenie systemu oczyszczania wody w oparciu o innowacyjne technologie filtracji wody wraz z wprowadzeniem biologicznych stymulatorów i biologicznych środków ochrony roślin w obiegu zamkniętym na plantacji żurawiny z wykorzystaniem innowacyjnego systemu wspierania decyzji w uprawie żurawiny wielkoowocowej metodą „na mokro”;– Celem głównym operacji jest upowszechnianie prośrodowiskowych, innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie poprzez opracowanie dedykowanych metod uprawy i przechowywania oraz marketingu dla innowacyjnej odmiany ziemniaka „Gardena”, wysokoodpornej na zarazę ziemniaka;
– Produkcja serów twarogowych z wykorzystaniem własnych środowiskowych bakterii kwasu mlekowego. Przede wszystkim najważniejszych bakterii ludzkiego przewodu pokarmowego, należących do rodzaju Lactobacillusi Bifidobacterium, na pilotażowej linii technologicznej. Wykorzystanie drobnoustrojów w innowacyjnej technologii produkcji, przyczyni się do ukształtowania specyficznych cech sensorycznych i prozdrowotnych serów o walorach immunostymulujących, dedykowanych osobom starszym;
– Opracowanie innowacyjnego modelu produkcji mleka i serów dojrzewających o unikalnym składzie chemicznym i podwyższonych walorach odżywczych (efektywnie wzbogaconych o 20-30% w wielonienasycony kwas tłuszczowy u-linolenowy (z grupy omega-3), witaminę E, beta-karoten) oraz charakteryzujących się korzystnym z punktu widzenia zdrowia człowieka, poniżej 4:1, stosunkiem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3;
– Uzyskanie produktu rolnego, jakim jest słoma o ulepszonej przydatności użytkowej (występująca w postaci słomek do picia) oraz stworzenie (tzn. opracowanie i wykonanie) odpowiednich warunków technicznych, technologicznych i organizacyjnych jakie są niezbędne do produkowania słomek ze słomy, przeznaczonych do picia różnych napojów.
Jak widać na przykładzie kilku z prezentowanych Grup Operacyjnych, realizowane cele obejmują bardzo rozległe obszary tematyczne. Podczas Szczytu Polskich Grup Operacyjnych, miała
miejsce ceremonia wręczenia nagród i wyróżnień laureatom konkursu „Moje własne innowacje”. Konkurs ten ma na celu aktywizację środowisk rolniczych w tematach innowacyjności. Nagradzano i wyróżniano innowatorów i racjonalizatorów, którzy wprowadzili nowatorskie rozwiązania w swoich gospodarstwach. Nagrodzonych i wyróżnionych zostało łącznie sześć
osób za ich autorskie innowacyjne rozwiązania. (https://sir.cdr.gov.pl/2021/09/22/rozstrzygniecie-konkursu-moje-wlasne-innowacje-i-rozdanie-nagrod/).
Obserwowany postęp we wszystkich dziedzinach nauki i gospodarki, z jednej strony prowokuje do działania a z drugiej strony daje nowe, ogromne możliwości. I są ludzie, którzy te możliwości starają się wykorzystywać, dzięki czemu zarówno w dużych przedsiębiorstwach, jak i w małych gospodarstwach rolnych, powstają rozwiązania i konstrukcje sprawiające, że praca człowieka jest lżejsza, łatwiejsza a produkty doskonalsze i bardziej dostosowane do potrzeb i oczekiwań konsumenta.
Autor: Andrzej Śliwa, CDR Oddział w Radomiu
Źródło: HORYZONT CDR 6/2021