Trzecie spotkanie Grupy Tematycznej: Biogospodarka i działania na rzecz klimatu w ramach prac Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD) odbyło się 19 lutego 2020 r. w Brukseli.
W spotkaniu wzięli udział delegaci Krajowych Sieci Obszarów Wiejskich, Instytucji Zarządzających Programami Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), Lokalnych Grup Działania oraz interesariusze związani z rozwojem biogospodarki. Polskę reprezentowali pracownicy IUNG-PIB: dr hab. Jerzy Kozyra jako ekspert KSOW i przedstawiciel inicjatywy BIOEAST (https://bioeast.eu/) oraz dr Robert Borek jako ekspert reprezentujący Europejską Federację Agroleśnictwa (EURAF) (http://www.eurafagroforestry.eu) i projekt AFINET (http://www.eurafagroforestry.eu/pl/afinet).
Podczas spotkania dyskutowano nad sposobami promocji działań na obszarach wiejskich na rzecz adaptacji do zmiany klimatu. Promocja tych działań ma na celu zwiększenie akceptacji polityki adaptacji wobec zmiany klimatu wśród rolników i mieszkańców obszarów wiejskich. Ma również podnieść świadomość wśród konsumentów, że to rolnik ponosi znaczące koszty związane ze stratami z powodu niekorzystnego przebiegu pogody.
W pierwszej części spotkania przedstawiciele Komisji Europejskiej, wprowadzając do dyskusji, omówili politykę i mechanizmy działań na rzecz klimatu i rozwoju biogospodarki UE oraz sposoby monitorowania efektów tych działań. Podkreślono znaczącą rolę Wspólnej Polityki Rolnej w tych działaniach oraz znowelizowanej w 2018 roku Europejskiej Strategii na rzecz Rozwoju Biogospodarki.
Benoit ESMANNE, reprezentujący Dyrekcję Generalną ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (DG AGRI) scharakteryzował założenia nowej koncepcji polityk Unii Europejskiej nazwanej European Green Deal (Europejski Zielony Ład). W koncepcji tej zdefiniowano szereg wymagań dotyczących rolnictwa i polityki rolnej dla realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Wymagania te dotyczą:
- ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (w rolnictwie to głównie podtlenek azotu z produkcji polowej i metanu z produkcji zwierzęcej),
- zrównoważonego wzrostu produktywności,
- zwiększenia udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych,
- ograniczenia zużycia stosowania środków chemicznych,
- ograniczenia przedostawania się azotanów do wód,
- zwiększenia obszarów rolnictwa ekologicznego,
- zmniejszenia strat plonów spowodowanych czynnikami klimatycznymi oraz
- cyrkularnego wykorzystania materiałów.
W ramach Zielonego Ładu mają być wdrożone zrównoważone metody w całym łańcuchu produkcji żywności – od pola do stołu.
Ponadto Europejski Zielony Ład nakłania państwa członkowskie UE do zwiększenia zobowiązań dotyczących tempa transformacji do gospodarki neutralnej klimatycznie. Neutralność klimatyczna polega na ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery oraz równoważeniu tych emisji poprzez np. zatrzymywanie węgla w glebie (odbudowa materii organicznej), zalesienia, zatrzymywanie węgla w produktach z biomasy (drewniane domy, meble), do tego stopnia by saldo tych czynników było zerowe lub dodatnie. W realizacji podjętych prac w ramach Zielonego Ładu, w 2020 roku ma powstać plan w jaki sposób można osiągnąć zwiększony cel redukcji emisji gazów cieplarnianych z 50% do 55% w 2030 roku na poziomie gospodarki UE, mają zostać znowelizowane takie dokumenty jak: Strategia Ochrony Bioróżnorodności UE, Strategia dla Lasów UE, Strategia Adaptacji wobec zmiany klimatu.
Sarah Mubareka, reprezentująca część Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) UE z Sewilli zajmujące się tematem biogospodarki, przedstawiła zasady funkcjonowania systemu monitorowania rozwoju biogospodarki w Europie. Podkreśliła, że system skupia się na szacowaniu postępu w osiąganiu pięciu strategicznych celów polityki UE:
- bezpieczeństwa żywnościowego,
- zrównoważonego zarządzania środowiskiem,
- osłabianie i adaptacji wobec zmiany klimatu,
- ograniczenia zależności od nieodnawialnych źródeł energii i niezrównoważonego korzystania z zasobów,
- wzmocnienia konkurencyjności gospodarek w Europie i tworzenia nowych miejsc pracy.
W systemie monitoringu prowadzonym przez JRC, do analiz zrównoważenia biogospodarki wykorzystuje się proste wskaźniki rozwoju gospodarki, ale celem systemu jest wskazanie czy biogospodarka w Europie rozwija się w sposób zrównoważony. Korzystając z serwisu JRC, można uzyskać ciekawe dane dotyczące wskaźników dla biogospodarki w Polsce np.:
- Polska jest trzecim krajem w Europie pod względem produkcji biomasy, po Francji i Niemczech, produkując 9,2% biomasy,
(https://ec.europa.eu/knowledge4policy/bioeconomy/topic/biomass_en)
- Polska posiada 5,7% zasobów drewna w Europie, które można wykorzystać na cele gospodarcze.
W drugiej części spotkania dyskutowano o potrzebach w zakresie danych i potrzebnych metod do szacowania efektów wdrażania programów na rzecz rozwoju zrównoważonej biogospodarki na obszarach wiejskich.
Volker Kromrey reprezentujący niemiecką fundację realizującą programy wsparcia rolnictwa (Bodensee Stiftung), omówił sposób w jaki Fundacja podchodzi do realizacji projektów związanych z rolnictwem i zmianami klimatu. Naczelną zasadą tych projektów jest wieloletnia współpraca z gospodarstwami i prowadzone w tych gospodarstwach analizy. W ramach projektów, które dotychczas zrealizowano, w ciągu ostatnich 8 lat wykonano około 200 analiz emisyjności gospodarstw i opracowano zalecenia dla około 100 gospodarstw. Ponieważ Fundacja nie jest w stanie prowadzić współpracy z większą liczbą gospodarstw, od 2018 roku skupia się głównie na szkoleniu doradców oraz ulepszaniu własnego programu komputerowego do oceny bilansu energetycznego i bilansu gazów cieplarnianych w gospodarstwie o nazwie ACCT-Tool.
Thomas Henfrey kierujący projektem, który jest ukierunkowany na zmianę postaw proekologicznych na obszarach wiejskich ECOLISE (https://www.ecolise.eu), zwrócił uwagę na konieczność monitorowania rzeczywistych osiągnięć przedsięwzięć proekologicznych w zakresie ograniczenia emisji do atmosfery gazów cieplarnianych np. poprzez ograniczenie zużycia energii. Obecnie analizy przed i po wdrożeniu proekologicznych rozwiązań na poziomie społeczności lokalnych są bardzo rzadkie i mało upowszechnione. Dlatego kolejnym krokiem realizacji tych projektów powinno być dzielenie się informacjami o osiągnięciach z innymi społecznościami lokalnymi. Upowszechnianie osiągnięć w zakresie osiągania celów zrównoważonego rozwoju w projekcie ECOLISE ma odbywać się na bazie tworzonej platformy internetowej. Platforma ma zachęcać do podejmowania wysiłków na rzecz ograniczenia śladu węglowego przez inne społeczności lokalne na zasadzie powielania dobrych wzorców.
Biljana Kulišić, reprezentująca Instytut Energii z Chorwacji, zwróciła uwagę na potrzebę monitorowania emisyjności we wdrożeniach dotyczących wykorzystywania biomasy na cele energetyczne. Podała przykład, że gospodarstwa mleczarskie mogą obniżyć swój ślad węglowy nie poprzez ograniczenie produkcji, ale np. poprzez wykorzystanie gnojowicy w biogazowni. Biogazownia może być źródłem ciepła na potrzeby gospodarstwa i społeczności lokalnej, źródłem elektryczności, ale również dwutlenku węgla wykorzystywanego w przechowalnictwie. Poferment z biogazowni jest natomiast wykorzystywany w nawożeniu upraw.
Andres Esteban przedstawił założenia realizowanego w Hiszpanii projektu CARBOCERT, którego celem jest wypracowanie schematu certyfikacji śladu węglowego gospodarstw. W ramach projektu uruchomiono grupę operacyjną, która ma rozpocząć tworzenie sieci gospodarstw demonstracyjnych. Promowane mają być praktyki rolnicze o dużym potencjale do ograniczenie śladu węglowego takie jak ograniczenie orki, stosowanie zielonych nawozów, zwiększanie drzewostanów w obrębie gospodarstwa. Julia Grimault reprezentująca I4CE, dodała, że ważne są szczególnie działania oddolne rolników w dążeniu do wypracowania ogólnych standardów dla rolnictwa o niskim śladzie węglowym. Jako przykład wskazała tworzenie partnerstwa izb rolnych z francuskim instytutem naukowym INRA. We Francji pracuje się nad standardami dla rolnictwa o niskim śladzie węglowym.
W końcowej części warsztatów przedstawiciele poszczególnych krajów przekazali krótką informację dotyczącą postępu prac nad Krajowymi Planami Strategicznymi, które będą podstawą opracowania instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej po 2021 roku.
Prezentacje przedstawione podczas spotkania oraz publikacje dotyczące biogospodarki na obszarach wiejskich można pobrać w serwisie ENRD:
Szczególnej uwadze polecamy opracowany ostatnio przez Grupę tematyczną ENRD dokument Decision Support for climate action across the bioeconomy, który zawiera praktyczne przykłady tego, w jaki sposób wiejscy przedsiębiorcy, rolnicy i społeczności mogą uzyskać wsparcie na zmianę swoich praktyk, aby zrobić więcej dla klimatu. Jednym z przedstawionych w dokumencie działań jest polski przykład stosowania bardziej odpornych na susze praktyk rolnych w gospodarstwie p. Wiesława Gryna w Rogowie w woj. lubelskim.
https://enrd.ec.europa.eu/publications/decision-support-climate-action-across-bioeconomy_en
Notatkę sporządził: dr hab. Jerzy Kozyra, pracownik Zakładu Biogospodarki i Analiz Systemowych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB w Puławach
Udział Pana Jerzego Kozyry w spotkaniu współfinansowany był ze środków Jednostki Centralnej Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.
