Pojawiające się susze stanowią zagrożenie dla konkurencyjności naszych produktów na światowych rynkach zbytu. Przygotowanie polskiego rolnictwa na postępujące zmiany klimatyczne jest zadaniem niezwykle potrzebnym i wymagającym zaangażowania nie tylko administracji wszystkich szczebli, ale przede wszystkim samych użytkowników wód, których decyzje bezpośrednio wpływają na ilość i jakość wody w rolnictwie i na obszarach wiejskich. W dobie zachodzących zmian klimatycznych, problem dostępu do wody, w szczególności do wody czystej, będzie się nasilał.
W celu zintensyfikowania działań w zakresie szeroko pojętej racjonalnej gospodarki wodą, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) we współpracy z jednostkami doradztwa rolniczego, tj. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie(CDR) i ośrodkami doradztwa rolniczego (ODR), podjęło decyzję o utworzeniu w każdym województwie, pilotażowych Lokalnych Partnerstw do spraw Wody (LPW). Pilotaż prowadzono od maja do grudnia 2020 r.
Jako obszar działania LPW przyjęto powiat reprezentowany przez podmioty działające na jego terenie (w tym jednostki samorządowe szczebla powiatu i gminy). Podmiotami odpowiedzialnymi za pilotażowe LPW były ODR w każdym województwie. W dwóch województwach (kujawsko-pomorskim i małopolskim) pilotaż przeprowadzono na terenie dwóch powiatów.
Aby zdiagnozować stan gospodarki wodnej i móc podjąć działania mające na celu wypracowanie metod racjonalnej gospodarki wodnej, wszystkim zarządzającym wodą na danym obszarze i korzystającym z wód zaproponowano podjęcie wspólnych działań i współpracę. Bardzo ważnym było także pozyskanie lokalnych informacji na temat zasobów wody, pojemności wodnej gleb, stanie technicznym urządzeń melioracyjnych oraz potrzeb i opinii rolników (m.in. przeprowadzono tu szerokie badania ankietowe). Bardzo ważnym tematem, omawianym podczas spotkań było wskazanie przyszłych źródeł finansowania (pochodzących z budżetu państwa, jak i UE) inwestycji mogących poprawić bilans wody w powiecie.
Jako podsumowanie prowadzonych działań pilotażowych, przygotowano 18 raportów z tworzenia pilotażowych Lokalnych Partnerstw Wodnych. Raporty zawierały m.in: charakterystykę regionu (klimat, gleba, zasoby wodne), stan infrastruktury wodnej, potrzeby inwestycyjne, analizę problemów i propozycje ich rozwiązania, informacje o zapotrzebowaniu na usługi doradcze, opis proponowanych przyszłych działań oraz rekomendacje dla MRiRW.
Uzyskane w czasie tworzenia pilotażowych LPW informacje, wskazują na potrzebę wzmocnienia koordynacji działań pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w zarządzaniu zasobami wody na obszarach wiejskich na poziomie regionalnym i lokalnym. W raportach podkreślano bardzo ważną rolę Spółek Wodnych oraz samorządów, które są przedstawicielami rolników i często prowadzą inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej. Kluczową jest ścisła współpraca z PGW Wodami Polskimi, jako instytucją zarządzającą gospodarką wodną na poziomie krajowym i lokalnym. Poprawa koordynacji w tym zakresie jest warunkiem efektywnego wdrażania polityk publicznych, łagodzenia problemu dostępu do wody dla rolnictwa i mieszkańców obszarów wiejskich.
Dzięki zaangażowaniu pracowników poszczególnych ODR i CDR, biorących udział w projekcie, w większości powiatów udało się zrealizować postawione wcześniej zadania. Przeprowadzono głęboką diagnozę sytuacji w zakresie zarządzania zasobami wody pod kątem lokalnych potrzeb rolnictwa i mieszkańców obszarów wiejskich. Dzięki zainicjowaniu Lokalnych Partnerstw Wodnych i zorganizowanym w ich ramach spotkaniom, nastąpiła aktywizacja i integracja lokalnych środowisk. Na podstawie analiz obecnego stanu wypracowano propozycje rozwiązań, mających na celu poprawę gospodarki wodnej, zaproponowano także przyszłe wspólne działania LPW. Szeroko upowszechniano problematykę oszczędnej, zrównoważonej gospodarki wodą wśród rolników i mieszkańców obszarów wiejskich.
Przyszłość LPW zależy nie tylko od lokalnej aktywności osób i instytucji, ale także od rozwiązań prawnych i wsparcia finansowego. Raporty z poszczególnych powiatów wykazały duże zróżnicowanie lokalnych problemów związanych z intensywnością występowania suszy, potrzebami nawadniania, wielkością dyspozycyjnych zasobów wody oraz jej lokalną gospodarką. Te różnice wymuszają indywidualne podejście do rozwiązywania problemów. Dlatego wydaje się, że w przyszłości, w zależności od potrzeb i uwarunkowań, LPW organizowane w różnych powiatach mogą różnić się głównymi celami działania i zapotrzebowaniem na nowe inwestycje. Konieczność tworzenia i zakres działania LPW powinien wynikać z potrzeb lokalnych. Jeżeli nawet nie będą to działania związane z wodną infrastrukturą techniczną, istotne jest prowadzenie szerokiej działalności edukacyjno-szkoleniowej. Beneficjentami podejmowanych działań mogą być nie tylko rolnicy, ale także mieszkańcy obszarów wiejskich, którzy korzystają z zasobów wodnych na danym terenie.
Na początku 2021 roku uruchomiono w CDR podstronę do strony głównej www.cdr.gov.pl pt. Woda, na której zamieszczane są główne informacje dla doradców ds. wody oraz doradców, koordynatorów ds. LPW. Planuje się, że podstrona Woda stanie się głównym źródłem informacji o realizowanych zadaniach i miejscem komunikacji dla doradców zajmujących się racjonalną gospodarką wodną na terenach wiejskich. Podstrona może być również wykorzystywana przez członków LPW do wymiany informacji.
Raporty z pilotaży w powiatach znajdują się pod adresem: https://woda.cdr.gov.pl/index.php/lokalne-partnerstwa-ds-wody/raporty
Na podstawie 18-tu raportów pilotażowych, został opracowany raport końcowy, sporządzony przez trzech, niezależnych ekspertów: prof. dr hab. Waldemara Tredera – eksperta z zakresu nawadniania upraw; dr hab. inż. Tomasza Szymczaka, prof. nadzw.- eksperta z zakresu hydrologii i gospodarki wodnej oraz dr hab. Rafała Wawera, prof. IUNG-PIB – eksperta w zakresie dokumentowania lokalizacji pól i urządzeń oraz warunków glebowych na uprawach nawadnianych, który jest też ekspertem od modelowania zmian klimatu we współpracy z mgr inż. Damianem Badora i mgr Aleksandrą Krol-Badziak.
Poza diagnozą zasobów wodnych, identyfikacją głównych problemów i listami potrzebnych inwestycji w powiatach – raport końcowy zawiera propozycje rozwiązań dla funkcjonowania LPW w przyszłości.
Raport ma złożoną konstrukcję, z uwagi na fakt, że – jak wspomniano – został opracowany przez trzech, niezależnych ekspertów oraz dodatkowo, przez zespół redakcyjny CDR. Eksperci podjęli się zadania opisania przedstawionych działań LPW z punktu widzenia swoich specjalizacji, natomiast edycja końcowa raportu została wykonana przez zespół z CDR.
Uczestnicy programu pilotażowego widzą LPW jako organ doradczo-opiniujący, którego zadaniem powinno być planowanie kierunków działań wodnych w powiatach. Zadaniem LPW mogłoby być przygotowywanie listy działań inwestycyjnych oraz informowanie o możliwościach ich finansowania z dostępnych źródeł. Współpraca członków LPW, może mieć także istotny wymiar społeczny, poprzez kształtowanie poczucia wspólnej odpowiedzialności za realizację wieloletnich działań na terenie powiatu. Nie bez znaczenia jest wypracowanie współpracy pomiędzy rolnikami, a jednostkami administracyjnymi. Rolą LPW powinno być także upowszechnianie nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych w zakresie gospodarki wodnej, oraz prowadzenie działalności edukacyjnej związanej z gospodarką wodną i koniecznością jej oszczędzania.
Przygotowanie rolnictwa na nadchodzące zmiany jest pilne i wymaga zaangażowania nie tylko administracji rządowej i samorządowej, ale przede wszystkim samych użytkowników wód, których decyzje bezpośrednio wpływają na dostępność i jakość wody na obszarach wiejskich. Woda jest dobrem wspólnym o znaczeniu strategicznym. W sytuacji, kiedy mamy niedostateczną ilość odpowiedniej jakości wody, należy wypracować system sprawiedliwego jej podziału. Musi on uwzględniać lokalne uwarunkowania środowiskowe, potrzeby bytowe ludności, zapotrzebowanie przemysłu i rolnictwa, a wszystko to z poszanowaniem ochrony zasobów naturalnych.
Chcąc w Polsce rzeczywiście chronić zasoby wodne, należy ewidencjonować i monitorować pobór wszystkich ujęć wody, niezależnie od charakteru jej użytkowania.
W prognozowanych na najbliższe dziesięciolecia warunkach klimatycznych, nawet tylko dla utrzymania obecnej produkcji rolnej, będziemy zmuszeni do zwiększenia powierzchni upraw nawadnianych. Aby to było możliwe bez naruszania strategicznych dla kraju zasobów wodnych, konieczne jest zwiększenie efektywności wykorzystania wody, poprzez wdrożenie precyzyjnego nawadniania roślin. Celem powinno być tu znaczące zwiększenie powierzchni nawadnianych przy niewielkim wzroście poboru wód. W wielu rejonach kraju, głównym źródłem wody dla rolnictwa powinny być wody powierzchniowe zgromadzone w zbiornikach retencyjnych. Nieodzowne jest także prowadzenie kampanii edukacyjnej dla zwiększenia świadomości obywateli, dotyczącej problematyki oszczędnej gospodarki wodnej.
Uczestnicy pilotażu powinni dzielić się zdobytym doświadczeniem z osobami i organizacjami, które w przyszłości będą tworzyć LPW w kolejnych powiatach. Bardzo ważnym jest przekazanie zainteresowanym uwag i wniosków, jakie można wyciągnąć po przeprowadzeniu omawianego pilotażu w poszczególnych powiatach. Wskazane jest także opublikowanie i szerokie rozpowszechnienie materiałów, które mogą być pomocne przy tworzeniu kolejnych LPW.
Od 2021 r. trwają prace nad utworzeniem kolejnych LPW w minimum 128 powiatach, tj. po 8 w każdym województwie. Celem przedsięwzięcia jest w dalszym ciągu, stworzenie płaszczyzny współpracy pomiędzy istotnymi podmiotami mającymi wpływ na gospodarkę wodną dla łagodzenia problemów związanych z zarzadzaniem wodą na obszarach wiejskich. Finalnie, tj. do 2023 roku, planuje się utworzenie LPW w każdym powiecie (314).
Zaangażowane w większym niż dotychczas stopniu ODR, będą ważnym ogniwem w realizacji polityki państwa na obszarach wiejskich w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą. Informacji na temat LPW w poszczególnych województwach udzielają koordynatorzy ds. LPW jak w tabeli, zachęcamy do współpracy i kontaktu
